رفتاردرمانی شناختی در ایران بررسی شد

طی مراسمی با تجلیل از مقام استاد حبیب‌الله قاسم‌زاده صورت گرفت:

نگاهی اجمالی بر رشد و تکوین رفتاردرمانی شناختی در ایران

به گزارش وب سایت امیدان حضور، همایش «نگاهی اجمالی بر رشد و تکوین رفتاردرمانی شناختی در ایران» چهارشنبه، ۲۷ دی‌ماه، در خانۀ اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد.

این همایش که به همت انتشارات کتاب ارجمند و با همکاری کارگروه روا‌ن شناسی و علوم تربیتی خانۀ اندیشمندان علوم انسانی برگزار می‌شد؛ بزرگداشت دکتر حبیب‌الله قاسم‌زاده را به مناسبت بیستمین سال چاپ و نشر کتاب «رفتاردرمانی شناختی» در ایران، در دستور کار داشت.

سخنرانان این مراسم فرشته موتابی، ونداد شریفی، علی صاحبی، لادن فتی، محسن ارجمند، حسن حمیدپور و حبیب‌الله قاسم‌زاده بودند.

رفتاردرمانی شناختی در ایران

رفتاردرمانی شناختی (Cognitive Behavioral Thetapy) یا به اختصار CBT، یک روش روان‌درمانی کوتاه‌مدت است که روان‌درمانگران از آن برای آموزش افراد استفاده می‌کنند و احساسات و رفتارهای آنها را از طریق تغییر الگوهای فکری و باورهایشان، تغییر می‌دهند. در حقیقت اساس رفتاردرمانی شناختی این است که نوع تفکر و الگوهای فکری و شناخت فرد از محیط اطراف و خود و البته تفسیر شخصی او از اتفاقات زندگی، باعث بروز رفتارها و احساسات در فرد می‌شود و به طور کلی فرد هرطور که فکر کند، همان‌طور هم احساس می‌کند و رفتار‌های انسان متناسب با همان افکار و احساسات شکل می‌گیرند.

رفتاردرمانی شناختی که در ایران با نام‌ درمان شناختی-رفتاری هم شناخته می‌شود، یکی از بزرگ‌ترین دست‌آوردهای علم روان‌شناسی در نیم قرن گذشته است. این روش درمانی چنان مؤثر بوده است که برای توصیف آن از عبارت «انقلاب شناختی» استفاده می‌شود.

رفتاردرمانی شناختی در ایران با نام حبیب‌الله قاسم‌زاده پیوند خورده است. این پیوند، به خصوص در محافل آکادمیک بر اثر چاپ و نشر کتاب «رفتاردرمانی شناختی» اتفاق افتاده است.

کتاب «رفتاردرمانی شناختی» نخستین بار در سال ۱۹۸۹ چاپ شد. این کتاب از اولین سری کتاب‌های نشر دانشگاه آکسفورد در حوزۀ شناختی-رفتاری بود. جلد اول این کتاب در سال ۱۳۷۶ توسط دکتر قاسم‌زاده ترجمه و از طریق انتشارات ارجمند منتشر شد.

با این مقدمه بدیهی است که همایش «رفتاردرمانی شناختی در ایران» با نام‌هایی چون «حبیب‌الله قاسم‌زاده» و «انتشارات ارجمند» و به بهانۀ کتاب «رفتاردرمانی شناختی» برگزار شود.

موتابی: منش و بینش درمانگر شناختی-رفتاری

فرشته موتابی با عنوان «درمانگر شناختی-رفتاری؛ منش و بینش» به ایراد سخنرانی پرداخت. موتابی به این نکتۀ ظریف اشاره داشت که رویکرد شناختی-رفتاری، نه‌تنها یک منش برای برخورد با مراجعین است؛ بلکه همچنین به عنوان نوعی بینش در سراسر زندگی فردِ درمانگر بروز و ظهور دارد.

موتابی با برشمردن ویژگی‌های درمانگرِ شناختی-رفتاری، به این پرسش پاسخ گفت که آیا برخی خصوصیات درمانگر شناختی-رفتاری که به حرفۀ او مربوط است، می‌تواند تنها به اتاق مشاوره خلاصه شود؟ پاسخ موتابی به استفهام انکاری مذکور، این بود که چنان خصوصیاتی نه تنها در اتاق‌های مشاوره بلکه در کلاس درس، خانواده، اجتماع و هر جایگاهی با فرد همراه است؛ و غیر از این نمی‌تواند باشد.

شریفی: رفتاردرمانی شناختی در روان‌پزشکی

ونداد شریفی «رفتاردرمانی شناختی در آموزش و حرفۀ روان‌پزشکی در ایران» را روایت کرد. شریفی حین این روایت به دو جریان «روان‌درمانی رفتاری» و «روان‌درمانی تحلیلی» هم اشاره داشت و اینکه آموزش این دو جریان در برهه‌هایی توامان و در زمان‌هایی جدا از هم در نظر گرفته می‌شده است. با این حال شریفی، قائل به تفکیک آموزش این دو جریان بود.

 

صاحبی: تاکید بر ادبیات و فرهنگ ادبی در درمان شناختی-رفتاری

علی صاحبی، تحت عنوان «دکتر قاسم‌زاده و جست‌وجوگری در فرهنگ و ادبی ایران: به دنبال فرمول‌بندی فرآیندهای تغییر روان‌شناختی»، به اهمیت شناخت زبان و ادبیات فارسی برای روان‌درمانگران پرداخت. صاحبی سعی داشت با مثال‌های متعدد از آثار بزرگان ادبیات فارسی، توجه مخاطبان را به کارکردی که این آثار در مواجهه با مراجع و درمان وی دارد، جلب کند.

صاحبی این نگاه را برگرفته از آثار حبیب‌الله قاسم‌زاده دانست که در هر کتاب و اثر ایشان، خود را نشان می‌دهد.

فتی: تجربۀ زیسته در رابطه با طرح درس طولی استاد

گرچه ترجیع‌بند تمام سخنرانی‌ها، زیست شخصی افراد در رابطه با دکتر قاسم‌زاده و رفتاردرمانی شناختی بود؛ اما لادن فتی با عنوان «گر انگشت سلیمانی نباشد…»، سخنرانی خود را تماما به تجربۀ زیستۀ خود در رابطه با دکتر قاسم‌زاده در قالب شاگرد-استاد، اختصاص داد. فتی با تفکیک میان سه نوع برنامه تحت عناوین «برنامۀ رسمی»، «طرح درس پنهان» و «طرح درس طولی»؛ به تشریح طرح درس طولی استاد قاسم‌زاده پرداخت. این طرح درس طولی که در قالب چند خاطره بازگویی می‌شد، ارجاع به منش قاسم‌زاده در پرورش شاگردان خود داشت.

ارجمند: رفتاردرمانی شناختی در آیینۀ نشر

محسن ارجمند، دانش‌آموختۀ روان‌شناسی و مدیر انتشارات ارجمند، «گسترش رفتاردرمانی شناختی در آیینۀ نشر» را تشریح کرد و از آغاز و تداوم نشر کتب حوزۀ روان‌درمانی شناختی گفت.

 .

حمیدپور: آسیب‌های دوازده‌گانۀ آموزش CBT در ایران

«رفتاردرمانی شناختی در ایران با چه مشکلاتی روبه‌روست؟»؛ عنوان سخنرانی حسن حمیدپور بود. عنوانی که در کنار سخنرانی فرشته موتابی، دو سخنرانی جذاب این مراسم بودند.

حمیدپور که با نگاهی جامع به روان‌شناسی و به خصوص روان‌درمانی شناختی نظر داشت، دوازده نقد به آموزش CBT وارد دانست.

1. جای خالی بسیاری از نظریه‌پردازان و پژوهشگران در مباحث آموزشی (بسنده کردن به چند اسم)
2. تقلیل CBT به کارگاه‌های مهارت‌آموزی
3. فقدان شناخت از مبانی CBT
4. فقدان معیار برای ورود و خروج به دوره‌ها و کارگاه‌های CBT
5. یکسان انگاشتن مبانی، مفاهیم و مرزهای CBT با سایر روش‌های درمان
6. بی‌توجهی به سینگل‌کیس یا کیس‌استادی
7. آموزش پروتکل‌های CBT به نحوی که یادگیرنده، انعطاف خود را از دست می‌دهد
8. آموزش ندادن مفاهیم کلیدی CBT در دوره‌های آموزشی
9. بی‌توجهی و مطالعه نکردن مقاله‌های جدید CBT توسط یادگیرنده‌ها
10. بی‌توجهی به حوزه‌های مرتبط CBT (به طور مثال درمانگر CBT چون مجبور به یاددان مهارت، فکر و غیره به مراجع است باید با نظریه‌های یادگیری آشنایی داشته باشد)
11. بی‌توجهی به پرسش‌های اساسی نظیر انسان سالم کیست؟ فرد مراجع قرار است به کجا برسد؟ آدمی که مهارت دارد، چگونه است؟
12. غفلت از اهمیت فلسفه و رویکرد فلسفی در تفکر و پرسش‌گری

حمیدپور اشاره داشت که مشکلات CBT را می‌توان در سه گروه عمدۀ «آموزش»، «درمان» و «پژوهش» توضیح داد که از این میان، سخنرانی وی تنها شامل چالش‌های مربوط به حوزۀ آموزش بود.

قاسم‌زاده: گسترده و رقیق شدن رویکرد رفتاردرمانی شناختی

حبیب‌الله قاسم‌زاده، آخرین سخنران این مراسم بود که با تذکر اینکه ترجیح می‌داده است این مراسم به CBT و چالش‌ها و مسائل آن معطوف باشد، تا شخص وی؛ از نگرانی خود در رابطه با رفتاردرمانی شناختی گفت. نگرانی قاسم‌زاده از رواج بی‌سابقۀ CBT بود که با این عبارات، نکتۀ خود را گوشزد کرد: «چیزی که گسترده شود، رقیق می‌شود». قاسم‌زاده با این جملات، دربارۀ کم‌عمق شدن و دور از هدف شدن رفتاردرمانی شناختی هشدار داد.

در این مراسم همچنین پیام‌هایی از «مایک پونزنر»، «مری روتبارت»، «استیو هالن» و «جمال عابدی» خوانده شد. پیام‌های افراد در تقدیر از حبیب‌الله قاسم‌زاده و در رابطه با نقش وی در استحکام حوزۀ رفتاردرمانی شناختی در ایران بود.