نگاهی به نظریه شخصیت بندورا

نظریه اساسی بندورا این است که یادگیری می تواند به جای اینکه صرفا با تقویت مستقیم صورت گیرد ، از طریق مشاهده یا الگو روی دهد. بندورا اهمیت تقویت مستقیم را به عنوان روشی برای تاثیر گذاشتن بر رفتار انکار نمی کند ، ولی او این عقیده را که رفتار فقط می تواند از طریق تقویت مستقیم آموخته شود ، یا تغییر یابد ، به چالش می طلبد. او معتقد است شرطی سازی کنشگر که به موچب آن رفتار کوشش و خطا ادامه می یابد تا اینکه فرد تصادفا پاسخ درست را می دهد ، روش نامناسب و بالقوه خطرناکی برای یادگیری مهارت هایی مانند شنا کردن یا رانندگی است. از نظر بندورا اغلب رفتارهای انسان از طریق الگو ، به صورت عمدی یا تصادفی آموخته می شوند. ما با مشاهده کردن دیگران و تقلید کردن از رفتار آنها یاد می گیریم. در این مقاله نگاهی به نظریه شخصیت بندورا انداخته ایم.

به عبارت دیگر ، بندورا این اعتقاد را به روانشناسی اضافه کرد که رفتار ، صرفا نیاز نیست که توسط خود شخص انجام گیرد ، تقویت شود و به یادگیری منجر شود. ما با دیدن هم یاد می گیریم و شخصیت خود را می سازیم. حال این یادگیری ها ممکن است ترس هایی غیر منطقی مانند ترس از گربه یا ترس از بلندی باشد که مشاهده گر به دلیل دیدن این ترس ها ، آنها را جذب می کند و تا بزرگسالی آنها را خواهد داشت. از طرف دیگر ، این یادگیری ها ممکن است مثبت هم باشند ، یعنی با دیدن پدر و مادر دارای اعتماد به نفس و خوش بین ، کودک نیز این ویژگی ها را می آموزد و شخصیت خود را با آنها می سازد.

ویژگی‌های موقعیت سرمشق‌گیری

بندورا و همکاران وی درباره سه عاملی که بر سرمشق گیری تاثیر می گذارند تحقیق کردند :

• ویژگی های الگوها
• ویژگی های مشاهده گرها
• پیامدهای پاداش مرتبط با رفتارها

هر کدام از این مباحث بسیار طولانی و عمیق هستند اما به شکل خلاصه ، ما از اشخاصی که بیشتر شبیه ما هستند ، سن و جنسیت شان به ما نزدیک تر است ، همچنین دارای منزلت و مقام اجتماعی بالاتر باشد ، سریع تر و به احتمال بیشتر آنها را سرمشق قرار می دهیم. همچنین افرادی که اعjماد به نفس کمتری دارند ، بیشتر تحت تاثیر سرمشق گیری قرار می گیرند. در مرحله آخر چنانچه الگویی که در حال مشاهده آن هستیم ، به پاداش ختم شود ، احتمال بیشتری دارد که از آن تقلید کنیم.

بازداری‌زدایی

پژوهش ها نشان داده است رفتارهایی که فرد معمولا سرکوب یا بازداری می کند می توانند تحت تاثیر الگو راحت تر انجام شوند. این پدیده که بازداری زدایی نامیده می شود به ضعیف شدن بازداری از طریق رو به رو شدن با الگو اشارده دارد. برای مثال ممکن است فردی بسیار آرام و خونسرد باشد و حتی بسیار فردی اخلاقی در زندگی و کار باشد. اما چنانچه ببیند در جایی ، همه افراد آن جامعه دست به خشونت می زنند ، بازداری را کنار می گذارند. نمونه بارز آن هم ، عملکرد افراد در شورش ها و هرج و مرج ها است. گویی که در این حالت ، اجازه برای آسیب رساندن به دیگران و بروز رفتارهای پرخاشگری صادر می شود.

در نظریه شخصیت بندورا ، (خود) عاملی روانی نیست که علت های رفتار را تعیین کند. بلکه ، خود یک رشته فرایندها و ساختارهای شناختی است که با تفکر و ادراک ارتباط دارند. دوجنبه مهم خود ، تقویت خود و احساس کار آیی هستند.

تقویت خود

هر کدام از ما معیارهایی را برای رفتار و پیشرفت تعیین می کنیم. چنانچه این انتظارات را بر آورده سازیم ، خود را تقویت کرده ایم و چنانچه از آنها دور شویم خود را تنبیه می کنیم. این تقویت ممکن است مادی باشد مثلا خرید یک لباس ، یا هیجانی باشد ، مثل احساس غرور و افتخار کردن. برعکس آن هم اگر آنگونه که می خواهیم عمل نکنیم دچار تنبیه خودگردان می شویم و احتمالا احساس عذاب وجدان یا افسردگی می کنیم. مفهوم تنبیه خودگردان و تقویت خودگردان بسیار به مفهوم فرا خود فروید و روانکاوان نزدیک است.

احساس کارایی

اینکه تا چه اندازه ای معیارهای رفتار خود را درست برآورده کنیم ، احساس کارایی ما را تعیین می کند. در سیستم بندورا ، احساس کارایی به احساس های کفایت ، شایستگی  و قابلیت کنار آمدن با زندگی اشارده دارد. بر آورده ساختن و حفظ کردن معیارهای عملکرد ، احساس کارایی را بالا می برد ؛ ناکامی در بر آورده ساختن و حفظ کردن آنها ، آن را پایین می آورد.

در واقع بندورا اعتقاد داشت که رفتار را می توان از طریق  تقویت جانشینی با مشاهده کردن رفتار دیگران و پیش بینی پاداش ها برای رفتار کردن به همان صورت ، یاد گرفت. فرآیندهای شناختی ، مکانیزم های میانجی بین محرک و پاسخ هستند و از طریق خودگردانی و تقویت خود ، کنترل رفتار را به بار می آوردند. در این بین برای اینکه فرد از دیگران سرمشق گیری کند، میبایست یکسری ویژگی هایی را در الگو مشاهده کند ، یا خود او هم یک سری خصیصه ها را داشته باشد.

گرچه در این مبحث بیشتر به نظریه شخصیت بندورا سعی کردیم بپردازیم ، اما باید بگوییم که بزرگترین خدمتی که بندورا به روانشناسی کرد ، توجه و تمرکز جامعه به رسانه ها بود. او ثابت کرد که کودکان و حتی بزرگسالان با دیدن صحنه های خشن در تلویزیون و جامعه آنها را درونی می کنند و ممکن است تا سال ها از آنها تقلید نکنند اما آنها را یاد گرفته‌اند و در شرایط مناسب ممکن است به این رفتار ها جامه عمل بپوشانند. پس از تحقیقات وی ، بسیاری از برنامه های تلویزیونی مجبور شدند که جهت نمایش های خانوادگی ، درجه خشونت خود را کاهش دهند و به سمت تولید برنامه هایی با خشونت کمتر گام بردارند.

نویسنده : کیارش پورمحمد

منابع : ویکیپدیا / نظریه های شخصیت ، نوشته شولتز ، ترجمه یحیی سید محمدی