مکانیزم دفاعی روانی چیست؟

مکانیزم دفاعی روانی ، روشی است که آدم به کار می برد تا بدون رودررویی با نکته های پریشان کننده یا اضطراب زا ، احساس پریشانی خود را کم کند. فروید برای فرآیندهای ناهشیاری که واقعیت را دگرگون می سازند تا از آدم در برابر اضطراب نگهداری کنند واژه مکانیزم های دفاعی را به کار برد. این روش ها در هنگام بروز ناگواری بدون ایجاد هیچ تغییری در واقعیت و فقط و فقط با تغییر نوع ادراک فرد در برابر اضطراب نگهداری کنند واژه مکانیزم های دفاعی را به کار برد. به عبارت بهتر این سازوکارها در هنگام بروز ناگواری بدون ایجاد هیچ دگرگونی در چگونگی آن ناگواری ، تنها شیوه ادراک یا اندیشه آدم را درباره آن دگرگون می کنند. به این گونه می توان گفت : “در همه مکانیزم های دفاعی گونه ای از خودفریبی در کار است”.

به عبارت دیگر ، فروید باور داشت که این مکانیزم ها ، دروغ های پذیرفتنی کوچکی هستند که به آدم توان زندگی کردن با خویش و جامعه اش را ارزانی می دارند. آنها به او این توان را می دهند تا بدون افتادن در دام اندیشه تمام جادویی یا روان پریش ، با یک ترس روانی کنار بیاید.

در تعریفی دیگر ، او دفاع ها را گونه ای کنش های ذهنی می داند که به مدد آن ها ، اندیشه و هیجان ناخوشایند در خارج از گستره هشیاری نگهداری می شوند. مکانیزم های دفاعی را همچنین می توان این گونه بیان کرد که فرآیندهای شناختی  هستند که جهت محافظت آدم ها در برابر هیجان های بیش از اندازه و یا سایر احساسات منفی به کار می آیند. این مکانیزم ها همچنین آدم ها را از کمبود یا نبودن اعتماد به نفس نجات می دهند و نهایتا مانع فروپاشی شخصیت آنها می شوند. مکانیزم های دفاعی ، ناخودآگاه مورد بهره برداری قرار می گیرند و آدم ها را در برابر جایگاه های استرس زای درونی و بیرونی محافظت می کنند و به آن ها مدد می کنند از روش تنظیمات خودکنترلی احساسی بیایند. هر چند که این سبب می شود تا درک نادرستی از واقعیت پیدا کنند.

تعریف مکانیزم دفاعی روانی

برای روشن سازی بیشتر کارکرد مکانیزم های دفاعی ، می توان گفت که تعارض و نگرانی درازمدت برای آدم نه تنها سودی ندارد بلکه هراس انگیز هم هست. از جمله اینکه ، بیماری های روان تنی را که زخم معده و زخم اثنی عشر که فراوان ترین آن ها است به وجود می آورد. زمانی که آدم نتواند ناکامی ها و تعارض های روانی خود را به شیوه سرراست از میان بردارد می توان گفت که همه وجود او در دسترس خطر قرار می گیرد. برای از بین بردن این خطر ، آدم بیشتر به شکل ناخودآگاه روشی را پیش می گیرد تا بتواند موجودیت خود را پابرجا نگه دارد که این روش ، همان مکانیزم دفاعی است.

مکانیزم های دفاعی بیشتر با با یک رویداد اضطراب آور کوچک آغاز می شود ، این جریان به اندازه آنی و کوتاه مدت است که آدم خودآگاهی چندانی از آن به دست نمی آورد ، حتی از اینکه مضطرب است نیز آگاه نمی شود. به بیان دیگر ، او از انگیزه ایجاد اضطراب و روش دفاع در برابر آن در وجود خود بی خبر است.

کاربرد مکانیزم دفاع روانی

بهره گیری از مکانیزم های دفاعی کم و بیش برای همه آدم ها پیش می آید و هر آدمی در زندگی روزانه خود به گونه ای شکست ها ، نگرانی ها و اضطراب های خود را با سود بردن از این مکانیزم ها ناچیز می پندارد. بنابراین وجود مکانیزم های دفاعی برای سازگاری دوباره او با پیرامون خود ، مورد نیاز است. در واقع می توان گفت : به یاری مکانیزم های دفاعی ، ناخودآگاه آدم، می تواند اعتماد به نفس و ارزش انسان را حفظ بکند و از اینکه او خود را ناچیز و کوچک بپندارد و یا کوچکی خود را آشکار کند ، جلوگیری می کند.

افزون بر این باید دانست که هر آدم خواه بهنجار ، خواه نوروتیک در اندازه های گوناگون از مکانیزم های دفاعی سود می جوید. مکانیزم های دفاعی این ویژگی را دارند که تکانه ها را از بین ببرند ، روابط اجتماعی را کم کنند ، واقعیت ها را دگرگون سازند ، یادگیری را کاهش دهند ، آگاهی ما ار از تعارض هایمان کم کنند یا احساس های ناسازگار با باورهایمان را زیر نفوذ خود درآورند. بنابراین می توان مکانیزم های دفاعی را تدابیر ناهشیار خود جهت رویارویی با اضطراب ، پاسداری از احساس بی کفایتی و حفظ عزت نفس بیان نمود.

مکانیزم های دفاعی در مورد ناکامی ها و دل نگرانی هایی که ژرفای زیادی ندارند و شخصیت آدم را به گونه ای جدی نمی ترسانند کارساز هستند. اما در مورد برخی دیگر از تعارض هایی که ریشه بسیار ژرف دارند کمتر کار سازند و در همین جا است که رفتار آدم دگرگون شده و به گونه های جور واجوری از بیماری های روان تنی دچار می شود.

همچنین باید گفت : مکانیزم های دفاعی اگرچه در کل ، گونه ای از رفتار به هنجار به حساب می آیند اما اگر در بهره گیری از آن ها زیاده روی شود که از کارکرد درست و سودمند آدم در زندگی او پیشگیری کنند ، روان رنجورانه یا ناسازگارانه خواهند شد.

در آخر نیاز است بیان شود که واژه مکانیزم، از آنجا که شاید چنین برداشت شود که پای یک ابزار مکانیکی در میان است ، واژه چندان مناسبی نیست. اما چون فروید در کاربرد این واژه ، زیر نفوذ اندیشه قرن نوزدهم که آدم را یک ماشین پیچیده می پنداشتند آن را برگزید و این واژه همچنان گسترش پیدا کرد. بنابراین در همه جا برای این روش ها ، نام مکانیزم دفاعی به کار برده می شود. این نکته نیز باید گفته شود که برخی از پیروان فروید به جای مکانیزم های دفاعی ، مکانیزم های کنار آمدن یا مکانیزم های سازش را پیشنهاد دادند که روشن است این پیشنهاد نیز هیچ گونه دگرگونی را در به کار بردن واژه مکانیزم به وجود نمی آورد و تنها کوششی برای دگرگونی واژه دفاع است.