کودک لجباز چه ویژگی‌هایی دارد؟ (بخش اول)

در این مقاله به این موضوع می‌پردازیم که کودک لجباز چه ویژگی‌هایی دارد؟ مشاور روانشناس در مورد لجبازی یا مخالفت کردن در کودکان توضیح می‌دهد و می‌گوید یک پدیده رفتاری است که طی آن کودک از پذیرفتن و قبول کردن حرف والدین خود یا افراد بزرگ‌تر سر باز می‌زند و بر خواسته و تمایلات خود اصرار می‌کند. به عبارت دیگر لجبازی در کودکان به معنای نپذیرفتن و امتناع کردن از درخواست و صحبت‌های پدر، مادر و مربی و … است.
مشاور روانشناس توضیح می‌دهد که این رفتار معمولاً در سنین دو و سه سالگی به بعد دیده می‌شود. کودک نظر و خواسته خودش را به دیگران ترجیح می‌دهد و تلاش می‌کند تا از راه‌های مختلف مثل گریه کردن، داد زدن و … به هدف مورد نظرش دست پیدا کند.
به طور کلی کودکان به دنبال چیزهایی می‌روند که برایشان جالب و جذاب‌تر است و برایشان مهم نیست که دیگران چه می‌خواهند و چه نظراتی دارند. خواسته‌های دیگران برایشان قابل درک و محسوس نیست و معمولاً متوجه علت خواسته و نظرات والدین و … نمی‌شوند.
از طرف دیگر پدر و مادر انتظار دارند که بچه از خواسته‌هایشان تبعیت کند و آن‌ها را اجرا کند. در نتیجه والدین سعی می‌کنند تا با دستور دادن و امر و نهی کردن به کودک، انتظارات خود را برآورده کنند.
مشاور روانشناس استدلال می‌کند دقیقاً همین جاست که میان خواسته والدین و کودک تعارض و ناهماهنگی به وجود می‌‎آید. این مسئله باعث می‌شود که بین ‌آن‌ها درگیری‌های کلامی و غیرکلامی ایجاد شود. بروز رفتار لجبازی هم در بین پسران دیده می‌شود، هم در بین دختران اما شیوع این رفتار در پسران بیشتر دیده می‌شود. علتش هم تفاوت سرشتی دختران و پسران می‌باشد. به طور کلی پسران بیشتر مستعد این رفتارها هستند.

ویژگی‌های کودکان لجباز

مشاور روانشناس توضیح می‌دهد که کودکان به تدریج وقتی بزرگ می‌شوند، یاد می‌گیرند که به خواسته و نظر بزرگ‌ترها احترام بگذارد و از آن‌ها پیروی کنند. در مرحله پیش دبستان و سپس دبستان کودک قادر است که بر رفتارها و خواسته‌های خود کنترل بیشتری داشته باشد و تقریباً می‌تواند همان‌طور که خواسته‌های خودش را برآورده می‌کند، به خواسته دیگران هم عمل کند. مشاور روانشناس اضافه می‌کند اگرچه طبیعی است که اغلب کودکان لجبازی کنند، اما به مرور زمان از شدت لجبازی خود کم می‌کنند و مشکل خاص یا حادی در ارتباط با پدر و مادر خود پیدا نمی‌کنند؛ اما برخی کودکان ویژگی‌های متفاوتی دارند و به طور ذاتی و سرشتی کمی سرسخت‌تر هستند و همین امر باعث می‌شود تا رفتارها و واکنش‌هایی متفاوت نشان دهند و به راحتی به حرف بزرگ‌ترها گوش ندهند. مشاور روانشناس در مورد این کودکان توضیح می‌دهد که آن‌ها اغلب مشکل‌ساز می‌شوند و باعث می‌شوند والدین کنترل خود را از دست بدهند و از رفتارهای پرخاشگری کلامی و بدنی استفاده کنند. این کودکان را لجباز می‌نامند.

کودکان لجباز بیشتر تمایل دارند تا اول به خواسته‌های خودشان توجه کنند و در مرحله بعدی است که حاضر به قبول خواسته‌های دیگران می‌شوند. وجود این کودکان در برخی از خانواده‌ها مشکل‌آفرین است. این کودکان همواره مخالفت می‌کنند و سعی می‌کنند نظر خود را عملی کنند. ابتدا با افراد خانواده درگیر می‌شوند و سپس در محیط خارج از خانه مثلاً مدرسه، مهد کودک و … به مشکل بر می‌خورند.
برخی از والدین فکر می‌کنند که راه حل تربیتی مناسب برای این دسته از کودکان خشونت و تنبیه بدنی است. آنان تصور می‌کنند که اگر کودکان از بزرگ‌ترها بترسند یا حساب ببرند، از لجبازی دست برمی‌دارند و به حرف‌های آنان به راحتی گوش می‌دهند ولی با استفاده کردن از روش‌های تربیتی سازنده، ترس از والدین کارکردی نخواهد داشت زیرا در این روش‌ها قوانین خاص و مشخصی جایگزین تنبیه‌های کلامی و بدنی می‌شوند. این پدر و مادرها اعتقاد دارند که که اگر کودکان از والدینشان نترسند، جایگاه پدر و مادرها کوچک شمرده می‌شود و دیگر احترامشان به حد کافی حفظ نمی‌شود.
مشاور روانشناس توضیح می‌دهد که علت شکل‎‌گیری چنین برخوردهایی از سمت این کودکان استفاده از روش‌های نادرست تربیتی است.

چرا برخی کودکان لجبازند؟

مشاور روانشناس عوامل متعددی را باعث بروز رفتار لجبازی در کودکان می‌داند. به طور خلاصه به برخی از عوامل شناخته شده در مورد این مسئله اشاره می‌کنیم:

۱- عوامل سرشتی و زیست‌شناختی

همه افراد در سنین مختلف از نظر زیست‌شناختی با هم تفاوت دارند. علت شکل‌گیری تفاوت‌های سرشتی عوامل ژنتیکی و زیست‌شناختی است که بر چگونگی عملکرد و رفتار آن‌ها تأثیر می‌گذارد. همین تفاوت‌های سرشتی است که باعث شکل‌گیری شخصیت‌های متفاوت در افراد می‌شود و هر فردی خلق‌وخویی منحصر به فرد پیدا می‌کند. حتی در یک خانواده نیز بین خواهرها و برادرها تفاوت‌هایی دیده می‌شود، مشاور روانشناس این را نکته‌ای برجسته می‌داند و می‌گوید به همین دلیل ممکن است هیچ یک از افراد خانواده شبیه به یکدیگر عمل ‌نکنند. تفاوت‌های شخصیتی فرزندان موضوع مهمی است که والدین باید به آن توجه کنند زیرا نادیده گرفتن این اطلاعات ممکن است ایجاد مشکل کند و باعث برخوردهای نامناسب یا مقایسه‌های نابه‌جا می‌شود. علاوه بر تفاوت‌های سرشتی، ممکن است بعضی از کودکان لجباز، از نظر رفتاری بیش‌فعال نیز باشند و به همین دلیل مخالفت‌جویی و سرسختی آن‌ها نیز بیشتر است و با اطرافیان خود نیز مشکلات بیشتری پیدا می‌کنند. مشاور روانشناس بر این عقیده است که بیش‌فعالی و لجبازی دو پدیده مجزا از یکدیگر هستند اما در اغلب موارد این دو مشکل رفتاری با هم دیده ‌می‌شوند. هنگامی که این دو پدیده رفتاری با هم همراه شوند، کار را برای والدین و اطرافیان سخت‌تر می‌کنند.

۲- عوامل بیرونی و محیطی
نحوه برخورد والدین

مهم‌ترین و مؤثرترین عامل محیطی که سبب می‌شود برخی از کودکان لجبازی کنند، نحوه برخورد والدین است. انتخاب یک شیوه درست رفتاری می‌تواند باعث شود از شدت لجبازی و مخالفت‌جویی کودک کم کند و میزان همکاری او را افزایش دهد. استفاده از روش‌های غیراصولی می‌تواند بسیار آسیب‌زا باشد و به روابط عاطفی بین والدین و کودک لطمه بزند. ممکن است برخی از والدین فکر کنند که کودک باید آزاد و رها گذاشته شود و هر کاری که دوست داشت انجام دهد. این دسته از والدین هیچ‌گونه حد و مرزی برای کودکشان مشخص نمی‌کنند. در نتیجه کودک با قوانین اجتماعی و اصول و شیوه‌های رفتاری مناسب آشنا نمی‌شود. در حالی که این وظیفه والدین است که این قوانین را به فرزندشان آموزش دهند و زمینه یادگیری قوانین اجتماعی را فراهم سازند. این کودکان وقتی بزرگ می‌شوند ممکن است رفتار لجبازی را از خود نشان دهند زیرا همیشه به میل و علاقه خودشان رفتار کرده‌اند و فکر می‌کنند اجازه دارند هر کاری را انجام دهند. این کودکان با حفظ این شیوه رفتاری در مهدکودک، مدرسه و … نیز از خواسته کسی پیروی نمی‌کنند. در مقابل این والدین، دسته دیگری از والدین هستند که با دستورات و آموزش‌های پشت سر هم کودک را درمانده و خسته می‌کنند و بار دیگر زمینه لجبازی را در فرزندشان فراهم می‌کنند. این پدر و مادرها تصور می‌کنند که این‌گونه می‌توانند آموزش‌پذیری کودک را بالا ببرند. در حالی که زیاد بودن قوانین باعث می‌شود اجرای آن‌ها با مشکل مواجه شود و ممکن است کودک دست به مخالفت‌جویی بزند.

یکی دیگر از عوامل محیطی‌ای که باعث بروز رفتار لجبازی و مخالفت‌جویی در کودکان می‌شود، استفاده از تهدید است. گاهی والدین برای بیان خواسته‌هایشان و کسب اطمینان از تحقق آنچه که می‌خواهند،کودک را تهدید به اعمال تنبیه‌های مختلفی می‌کنند که ممکن است آن تهدیدها را هیچ‌گاه عملی نکنند. در واقع آن‌ها می‌خواهند محکم‌کاری کنند و تا جایی که ممکن است از تنبیه کردن کودک بپرهیزند ولی معمولاً بهره‌گیری از این روش فایده‌ای ندارد و درخواست‌های آن‌ها اجرا نمی‌شود. وقتی پدر و مادرها تهدید می‌کنند ولی به تهدیدهایشان عمل نمی‌کنند، بعد از مدتی اهمیت و ارزش صحبت‌هایشان برای کودکان از بین می‌رود زیرا کودکان متوجه می‌شوند که تهدیدها عملی نمی‌شوند. پس لزومی ندارد که از خواسته‌ها و دستورات پیروی کنند. کودکان متوجه می‌شوند که این تهدیدها بی‌اساس هستند و در پس آن‌ها عاقبت بدی وجود ندارد و او هرگز از امکانات و موقعیت‌های مطلوبش محروم نمی‌شود. او می‌فهمد که این تهدیدها به علت عصبانیت‌های لحظه‌ای و زودگذر پدر و مادر هستند و بعد از رفع شدن عصبانیت آن‌ها، از تهدید و تنبیه خبری نخواهد شد. این برخورد نامناسب باعث شکل‌گیری و تداوم بدرفتاری در کودکان می‌شود.
موارد دیگری از علل لجبازی را در مقاله‌ آتی شرح می‌دهیم.